We are busy translating all the content, for now this article is only available in Dutch.

Daan Roosegaarde

Kunstenaar en vernieuwer Daan Roosegaarde (Nieuwkoop, 1979) is onder andere bekend van de interactieve tentoonstelling Presence in het Groninger Museum, Icoon Afsluitdijk, het Van Gogh Pad en internationale projecten als Waterlicht en Smog Free Tower. Zijn nieuwste project Levenslicht is te zien in 170 gemeenten in Nederland. In zijn innovatieve ontwerpen komen social-design, kunst en (bio)technologie samen. 

Hij typeert zijn werk als ‘techno-poetry’: een mix van technologie en creativiteit waarbij de grenzen tussen alfa- en bètawetenschappen vervagen die volgens de kunstenaar de drijvende kracht is achter maatschappelijke veranderingen. In samenwerking met zijn team van ontwerpers, engineers en projectmanagers onderzoekt hij thema’s als de relatie tussen mens en technologie, tussen digitaal en fysiek en tussen levende en niet-levende materie. Natuurfenomenen als lichtgevende kwallen en vuurvliegjes fascineren hem en het element licht speelt een grote rol in zijn werk. 

Daan Roosegaarde:

Tijdens mijn opleiding aan de Kunstacademie AKI ontdekte ik dat de wereld een soort van statisch is. Door dingen te maken vanuit wetenschap, onder andere hoe licht en zwaartekracht werken, ontwikkelde ik een soort kompas. De aarde werd mijn canvas, ik ben altijd bezig met hoe het beter, slimmer of anders kan. 

Innovatie is ook vanuit een ander perspectief met dingen omgaan. Dat perspectief proberen te kantelen, een soort andere dimensie te laten zien. Na het plaatsen van de Sustainable Dance Floor in Rotterdam vroegen we ons af hoeveel energie onze andere projecten gebruikten. Sindsdien zijn al onze innovaties minimaal energie-neutraal. Zo zet je een nieuwe standaard neer, ook voor jezelf. 

Schoonheid is belangrijk. Ware schoonheid is geen Louis Vuitton-tas of een Ferrari, maar schone lucht, schoon water en schone energie. Respect voor de aarde loopt als een rode lijn door al onze projecten heen. Marhall McLuhan heeft het treffend omschreven; 'There are no passengers on spaceship earth. We are all crew.' De technieken waar we gebruik van kunnen maken om veranderingen te realiseren zijn er al, de uitdagingen liggen er ook. Wellicht gaat het niet om gebrek aan technologie, maar om gebrek aan verbeelding. Visualiseren hoe de wereld eruit zou kunnen of moeten zien, mensen bewust maken dat zij onderdeel uitmaken van de oplossing, dat zijn onder andere stappen die we moeten maken met zijn allen. Dan kunnen we samen deze wereld beter, slimmer en schoner maken. That’s the show. 

Iedereen voelt bewust of onbewust wel aan dat er iets moet veranderen, maar we zijn te veel aan het treuzelen. Ik vind het belangrijk om kunst te gebruiken als activator, om te inspireren en te activeren. Door bewustzijn te creëren, zorg ik ervoor dat ik zelf niet gek word. Ik kijk uit mijn raam en zie vervuiling van de lucht. Ik zie files, plastic in de oceanen, de stijgende zeespiegel, ik begrijp daar niets van. Ik geef lezingen, schrijf over de materie en maak kunstwerken om mensen de wereld te laten begrijpen. Ik denk dat je mensen nieuwsgierig moet maken, de schoonheid van een nieuwe wereld moet tonen.

Voor mijn museale soloproject in het Groninger Museum heb ik een vernieuwend interactief kunstwerk ontworpen. Ik besloot de bezoeker onderdeel te maken, jouw aanwezigheid maakte het kunstwerk en het kunstwerk vormde jou. Door middel van diverse technieken werden de kunstwerken in de tentoonstelling geactiveerd. We ontwikkelden nieuwe bordjes met de tekst ‘Please touch’. Het was een tentoonstelling over innovatie waarin je kon lopen, liggen, zitten en spelen in een lichtgevend landschap, een 800 m2 groot levend lab. 

De tentoonstelling veranderde je van observator naar activator. Ik was de vormgever, de kunstenaar en lag de setting neer, maar als ik jou een pen geef weet ik ook niet wat je gaat schrijven. In deze tentoonstelling kon ik een ander soort interactie creëren en bereikte ik een nieuw publiek. De bezoekers lieten een afdruk achter die ook weer verdween, je kunt het relateren aan een ecologische footprint. Ik maak de verbindingen zichtbaar, het gaat erom dat je je verbonden voelt met jouw omgeving.

In opdracht van het Nationaal Comité 4 en 5 mei heb ik het project Levenslicht ontwikkeld. Dit jaar is het 75 jaar geleden dat concentratie- en vernietigingskamp Auschwitz, hét internationale symbool van de Holocaust, werd bevrijd. In Nederland zijn Joden, Roma en Sinti vervolgd, gedeporteerd en vermoord. Het monument bestaat uit 104.000 lichtgevende herdenkingsstenen, gelijk aan het aantal slachtoffers uit Nederland. In Rotterdam is Levenslicht geopend, nu wordt het kunstwerk in delen tentoongesteld in 170 gemeenten waar slachtoffers worden herdacht. Heel Nederland is het kunstwerk.

Volgens de Joodse traditie leg je geen bloemen bij een graf, maar stenen. Het monument toont de waanzin, de massaliteit en de schaal van de Holocaust. De stenen lichten regelmatig op in het donker, als een hartslag of een ademhaling. De stilte, het herdenken en het persoonlijke wil ik graag terugbrengen. Het heeft iets moois, iets sacraals, het neerleggen, ernaar kijken. Het is interessant hoe kunst en verbeelding kan bijdragen om mensen te koppelen aan elkaar, te verbinden, aan een geschiedenis, maar ook aan een goede toekomst. Het leven is kwetsbaar, dus de balans is fragiel. Ik hoop dat Levenslicht bijdraagt aan die verwondering en het dagelijks leven leefbaar houdt.  

Het Smog Free Project is een lange termijn-campagne voor schone lucht, inclusief een reeks stedelijke innovaties zoals de Smog Free Tower. De zeven meter hoge smogstofzuiger is uitgerust met milieuvriendelijke technologie die 30.000 m3 lucht per uur reinigt en slechts een kleine hoeveelheid groene stroom gebruikt. Na de presentatie in Rotterdam, is de toren gebouwd in Krakow, Beijing en Tianjin. De toren gaat nog verder China in om een bijdrage te leveren aan de verbetering van de luchtkwaliteit in de grote metropolen. De Smog-Ring en de Smog Free Bicycle zijn ook onderdeel van het Smog Free Project.  

Ik was gevraagd als visiting professor door de UDEM University Mexico, waar ik de studenten begeleid heb bij verschillende projecten met als thema “Water, Aarde en Lucht”. Een van de uitwerkingen is het Smog Eating Billboard geinpsireerd op het Smog Free Project. Monterrey is een zwaar vervuilde stad waar schone lucht van groot belang is, de vervuiling blijft hangen in de vallei. Er is weinig ruimte voor bomen maar er zijn wel meer dan 9000 reclameborden. Door een reclamebord te bewerken met een intelligente coating, geeft deze elke zes uur net zoveel schone lucht als 30 bomen. Ik geloof niet in utopia als perfecte oplossing, maar in protopia; stap voor stap verbeteren van de realiteit.

Project Waterlicht visualiseerde als een virtuele overstroming welk niveau het water zou kunnen bereiken zonder menselijke tussenkomst. Met dit project probeerde ik het belang van waterinnovatie te delen en het bewustzijn rond stijgende waterniveaus te vergroten. 

Het Van Gogh Pad is het fietspad dat Nuenen, waar Van Gogh woonde tussen 1883 en 1885, verbindt met Eindhoven. In het wegdek zitten talloze steentjes voorzien van lichtgevende coating, waardoor het fietspad niet alleen veiliger wordt, maar ook leuker om over te fietsen. De steentjes zijn gelegd in een patroon dat doet denken aan de lichtgolven in Van Gogh’s schilderij De Sterrennacht (1889). 

Space Waste Lab is een meerjarig programma om ruimteafval op te ruimen. We proberen samen met allerlei internationale partijen 29.000 in de ruimte rondzwevende deeltjes van tien centimeter en groter in kaart te brengen. Wat is ruimteafval, hoe kunnen we de 8,1 miljoen kilo opruimen en wat kunnen we ermee? Space Waste is de smog van ons universum. 

Er is weinig leiderschap, voor een aantal zaken moeten we simpelweg zorgen. Het is een kwestie van beheren en besturen, zorg dat het schoon, veilig en goed is. Europa is mute, Amerika is dood. In Azië en het Midden-Oosten is veel meer beweging, in Europa zien we een vreemd soort spagaat ontstaan. Je doet iets dat goed is voor iedereen, maar het wordt niet per se overgenomen. In Shenzhen China namen de autoriteiten het besluit dat alle bussen elektrisch moesten zijn binnen korte tijd, anders werd geen vergunning meer afgegeven. Dan gebeurt het, maar of dat goed is of slecht weet ik niet. Het is in elk geval een manier om verandering te realiseren. 

In Nederland betalen we een hoge belasting terwijl er eindeloos gediscussieerd wordt, dat is in feite heel gek. Een deel gaat over visie, een ander deel over uitproberen vanuit een soort proeftuin. Het is het continue gesprek tussen focus en vrijheid. We leven in een Nederland waar we van een konijnenkeutel kaviaar willen maken maar waar tegelijkertijd ook waanzinnig veel mogelijk is. Die twee Nederlanden dansen min of meer met elkaar. Bij mijn projecten zie je verwondering ontstaan, maar uiteindelijk gaat het erom dat mensen het zich eigen maken en er zelf iets mee doen. Pingpongen. Ik maak zaken zichtbaar, geef het terug.

Met de Rabobank ben ik in gesprek om in beeld te brengen wat de kosten zijn als iedereen schone lucht krijgt in Nederland. Een Netflix abonnement kost zo’n 10 euro per maand, laten we eens berekenen wat iedereen moet investeren om schone lucht te regelen. We moeten tonen dat het beter kan. Maak de schoonste stad van Nederland, maak het tastbaar.

We leven in Nederland onder waterniveau. Maar in plaats van met zijn allen naar Duitsland te verhuizen, gaan we managen, regelen, vechten. Je kunt veel voor elkaar krijgen als je er met zijn allen in gelooft. Ik wil positief blijven, maar ik zie de urgentie om mij heen niet voor een schonere wereld. We bedenken excuses, er heerst ook een soort argwaan. We zijn bang dat robots onze banen afpakken of dat chinezen alles opkopen. Bij Pixar zeggen ze; Plus me, maak het beter vanuit jouw perspectief, dan breng je elkaar verder. We kunnen zaken verbeteren, samen oplossingen creëren, dat is geweldig. Dat is het gesprek dat ik wil voeren.

Als je de verbeelding triggert kom de rest daaruit voort. Een marathonloper verbreekt een wereldrecord dat eerder niet mogelijk werd geacht en vervolgens lopen andere hardlopers nog sneller terwijl de omstandigheden gelijk zijn als daarvoor. Doordat getoond is dat het kan, gaan anderen geloven dat zij het ook kunnen. Ik probeer verandering te creëren door te laten zien dat het kan, dan wordt het de nieuwe standaard. 

Wellicht kunnen we de juiste mensen bij elkaar brengen en samen voorstellen maken om daadwerkelijk iets te doen aan de problemen. Experts in energie, mobiliteit, afval, schoonheid, toerisme of geld. Meningen zetten niets in beweging, het gaat om wat we doen. Als je visie ontwikkelt, weet je ook dat het geen zin heeft een parkeergarage van 80 miljoen euro te bouwen als de auto straks zelfrijdend wordt. Zonder visie schiet je mis. Dan blijf je steeds hetzelfde doen, al is het wat minder slecht. Er wordt nu gezegd dat we het dit jaar weer wat minder slecht gaan doen, maar dat is voor mij geen visie. We moeten het goed doen.

Mijn studio is een plaats waar ik met mijn team kan experimenteren, een fijne plek waar ik mijn ideeën kan uiten en waar ik mij veilig voel. Er kan veel, we kijken vanuit ideeën wat ontstaat. Er is absoluut kans op falen, we zijn niet beleefd en zeggen niet klakkeloos dat we iets interessant vinden. De studio is multidisciplinair en trekt talent aan vanuit allerlei verschillende disciplines zoals kunst, architectuur, engineering en design. We doen het samen, maar werken ook met biologen, wetenschappers en externe experts. Die kruisbestuiving maakt onze studio magisch. 

Stel dat je jezelf zou ontmoeten als jongetje van 8 jaar, wat zou je jezelf dan meegeven?

Niet bang zijn, ga doen wat je vindt dat je moet doen. Je vindt altijd wel een weg om het voor elkaar te krijgen. Het is beter te doen dan te aarzelen of te wachten. Blijf geloven in wat je doet, al is dat soms lastig. Aan de ene kant heb je een goede focus nodig, waarbij je alle beperkingen, wat wel of niet kan of mag, moet negeren. Aan de andere kant moet je openstaan om te leren en te interacteren. Het is een vreemde dans, superfocus tot super-open, dat doe ik nu zo’n 223 keer per dag. Inzoomen en weer uitzoomen. Ik zoek het ook bij mijn mensen. Experts kunnen inzoomen, maar zij raken soms de weg kwijt. Generalisten kunnen uitzoomen, maar weten vaak niet waar ze over praten. Ik heb mensen nodig die het allebei in zich hebben en dat is zeldzaam…

Studio Roosegaarde
Vierhavensstraat 52-54
3029 BG Rotterdam

www.studioroosegaarde.net

28 februari 2020
Interview en tekst: Monique Bakker