Koninklijk Eise Eisinga Planetarium

Het oudste werkende planetarium ter wereld

De Planetariumkamer en het indrukwekkende raderwerk vormen het oudste planetarium ter wereld dat nog werkt. De Planetariumkamer is waar het allemaal 'om draait'. Het model van de zon met de 6 planeten die eromheen draaien, werkt nog steeds. Daarmee is dit het oudste werkende planetarium ter wereld. Bij uw bezoek krijgt u uitleg in de Planetariumkamer. Deze uitleg duurt ongeveer 15 minuten. De rest van het museum, waaronder het raderwerk, kunt u op eigen gelegenheid ontdekken.

Wie was Eise Eisinga

Eise Eisinga werd op 21 februari 1744 in Dronrijp geboren. Daar volgde hij ook de lagere school. Zoals veel kinderen in die tijd moest hij thuis komen werken, in zijn geval in de wolkammerij van zijn vader. Naast het wolkammen nam hij van zijn vader de interesse over voor zaken als sterrenkunde en wiskunde. Hij was zó leergierig dat hij al op jonge leeftijd wekelijks naar Franeker liep, waar hij met Willem Wijtses, een wolverver, de wiskundeboeken van Euclides bestudeerde. Op 24-jarige leeftijd trouwde Eisinga met Pietje Jacobs, waarna hij zich in 1768 als wolkammer in Franeker vestigde.

Het einde der tijden

Op 8 mei 1774 vond een bijzondere samenstand van planeten plaats. In de vroege ochtend stonden Mercurius, Venus, Mars, Jupiter en de maan dicht bij elkaar aan de hemel. Er werd beweerd dat door de onderlinge krachten van deze hemellichamen de aarde uit haar baan geslingerd zou worden en in de zon verbranden.

Eelco Alta, predikant uit Bozum, deed deze voorspelling. In april 1774 verscheen in de Leeuwarder Courant een stukje over het geschrift van deze 'liefhebber van de waarheid', zoals hij zichzelf noemde. Het geschrift droeg de titel: 'Philosophische bedenkingen over de conjunctie van de planeten'. Alta’s ideeën zorgden voor veel onrust onder de bevolking. De overheden probeerden in te grijpen door het geschrift te verbieden, maar het kwaad was al geschied.

Geen reden voor paniek

Zijn grote kennis van de wis- en sterrenkunde kwam Eisinga goed van pas toen in mei 1774 onrust uitbrak naar aanleiding van de voorspelling van Eelco Alta. Om de mensen een juist beeld van het zonnestelsel te geven bouwde hij in zijn woonkamer een model van het zonnestelsel. Tussen zijn allereerste idee en de uiteindelijke realisatie verstreken zeven jaar. Sinds 1781 volgt het model van Eisinga zeer nauwkeurig de banen van de 6 planeten uit ons zonnestelsel. Daarmee is het het oudste planetarium ter wereld dat nog werkt.  

Vaste exposities

Andere vaste onderdelen van het museum zijn de voormalige wolkammerij van Eisinga en een uitgebreide verzameling historische astronomische instrumenten. Ook de moderne sterrenkunde is vertegenwoordigd. In de filmzaal zijn doorlopend documentaires te zien. Beleef hoe Eisinga woonde in het historische woonhuis en blader digitaal door de prachtige wiskundige en astronomische handschriften van Eisinga! De interactieve vaste expositie ‘De Ruimte’ is permanent te bezichtigen.

Beleef het Koninklijk Eise Eisinga Museum online: Virtuele Tour

Koninklijk Eise Eisinga Planetarium
Eise Eisingastraat 3
Franeker
www.planetarium-friesland.nl